दिवाळी सणाची महिती | Diwali Information In Marathi

दिवाळी सणाची महिती | Diwali Information In Marathi: दिवाळी, हिंदू धर्मातील सर्वात मोठा सण म्हणून ओळखला जातो. दरवर्षी कार्तिक महिन्यात येणारा हा सण महाराष्ट्रात मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. या पाच दिवसीय उत्सवामध्ये आम्ही आशा आणि समृद्धीचे स्वागत करतो, तसेच वाईटावर अंधाराचा विजय साजरा करतो. 

दिवाळी सणाची महिती | Diwali Information In Marathi

महाराष्ट्रात वाढलेला मी, बालपणापासूनच दिवाळीच्या धूमधडाक्याचा साक्षी आहे. घरांची सफाई, रंगीबेरंगी रांगोळी, दिवे आणि फराळाच्या वाटणाची आठवण आजही मनात कोवळते. या ब्लॉगमध्ये मी दिवाळीच्या मराठमोळ्यांच्या परंपरा, रुढी आणि साधनाबद्दल माहिती देणार आहे.

1. दिवाळी सण: धनत्रयोदशी

दीपांचा उत्सव, समृद्धीचा प्रारंभ, यमराजाला दीप दाखवून मृत्यूवर विजय मिळवण्याचा दिवस, अशा अनेक नावांनी ओळखला जाणारा दिवस म्हणजे धनत्रयोदशी. हिंदू धर्मात या दिवसाला अत्यंत महत्त्व आहे. कार्तिक महिन्यातील कृष्ण पक्ष त्रयोदशीला हा दिवस साजरा केला जातो. 

या दिवशी भगवान धन्वंतरी समुद्रातून अमृत कलश घेऊन प्रकट झाले अशी मान्यता आहे. त्यामुळेच या दिवसाला 'धन्वंतरी जयंती' असेही म्हणतात.

धनत्रयोदशीचे महत्त्व: दिवाळी सणाची महिती

धनत्रयोदशी हा दिवस अनेक दृष्टीने महत्त्वाचा मानला जातो. या दिवशी भगवान धन्वंतरी आणि देवी लक्ष्मीची पूजा केली जाते. भगवान धन्वंतरी हे आरोग्याचे देवता मानले जातात आणि देवी लक्ष्मी हे समृद्धीचे प्रतीक आहेत. या दिवशी केलेली पूजा आरोग्य आणि समृद्धी प्राप्तीसाठी शुभ मानली जाते.

धनत्रयोदशीला काय खरेदी करावी?

धनत्रयोदशीला धातूचे पदार्थ, भांडी, दागिने, कपडे, आणि इतर वस्तू खरेदी करणं शुभ मानलं जातं. या दिवशी सोने आणि चांदी खरेदी करणं विशेषतः शुभ मानलं जातं. असं मानलं जातं की या दिवशी खरेदी केलेली धातूची वस्तू दीर्घकाळ टिकते आणि समृद्धी आणते.

धनत्रयोदशीला काय खरेदी करू नये?

धनत्रयोदशीला काही वस्तू खरेदी करणं अशुभ मानलं जातं. यात काच, लाकूड, आणि चमडे यांचा समावेश आहे. असं मानलं जातं की या वस्तू खरेदी केल्याने नकारात्मक ऊर्जा घरात येते.

दिवाळी सणाची महिती | Diwali Information In Marathi

धनत्रयोदशीशी संबंधित अनेक दंतकथा आणि आख्यायिका प्रचलित आहेत. यापैकी एक आख्यायिका राजा हरिश्चंद्र आणि त्यांची पत्नी नर्मदा यांच्याशी संबंधित आहे.

राजा हरिश्चंद्र हे सत्यवादी आणि नीतिमान राजा होते. एकदा देवांनी त्यांची परीक्षा घेण्याचा निर्णय घेतला. त्यांनी राजाला त्याची सर्व संपत्ती दान करण्यास आणि स्वतःला आणि आपल्या कुटुंबाला विकण्यास सांगितले. राजाने देवांचं आज्ञा पाळली आणि स्वतःला आणि आपल्या पत्नीला विकले.

नर्मदा रानटी जंगलात विकली गेली आणि तिचा एक मुलगा सर्पांना चावला. या दुःखात नर्मदा रडत होती तेव्हा भगवान धन्वंतरी तिच्यासमोर प्रकट झाले. त्यांनी तिला अमृत कलश दिला आणि तिच्या मुलाला जीवदान दिले. नर्मदा आणि तिचा मुलगा घरी परत आले आणि राजा हरिश्चंद्रालाही मुक्त केले गेले.

2. नरक चतुर्थी: दिवाळी सणाची महिती

दिवाळी, हा प्रकाशाचा आणि आनंदाचा उत्सव, वर्षभर जमा झालेले अंधार आणि वाईट गोष्टींचा नाश करण्यासाठी साजरा केला जातो. या उत्सवाचा पहिला दिवस, नरक चतुर्थी म्हणून ओळखला जातो. या दिवशी, लोक सकाळी लवकर उठून अभ्यंगस्नान करतात, ज्यामध्ये ते उटणे वापरून आपले शरीर आणि आत्मा शुद्ध करतात.

अभ्यंगस्नान: पद्धत आणि महत्त्व

अभ्यंगस्नान ही एक प्राचीन भारतीय परंपरा आहे जी धार्मिक आणि आरोग्यदायी दोन्ही दृष्टीने महत्त्वपूर्ण मानली जाते. नरक चतुर्थीच्या दिवशी, लोक उटणे वापरून स्नान करतात, जे उडीद डाळ, हरभरा डाळ, मूग डाळ, तूर डाळ, चणा डाळ, ज्वारी, बाजरी, तांदूळ, बेसन, हळद, चंदन, आणि इतर औषधी वनस्पतीपासून बनवले जाते.

यामध्ये काही लोक मेथी, कोथिंबीर, आणि पुदिना यांचाही समावेश करतात. अभ्यंगस्नानाची अनेक फायदे आहेत. ते त्वचेला मऊ आणि चमकदार बनवते, रक्ताभिसरण सुधारते, आणि तणाव आणि चिंता कमी करते. याव्यतिरिक्त, हे मानसिक शांतता आणि एकाग्रता वाढवण्यास मदत करते. 

नरक चतुर्थीच्या दिवशी अभ्यंगस्नान करणे विशेषतः महत्त्वपूर्ण आहे कारण ते वाईट शक्ती आणि नकारात्मक विचारांना दूर करण्यास मदत करते.

हे पण बघा - वीकेंड साठी रायगड उत्तम पर्याय? रायगड जिल्ह्यातील पर्यटन स्थळे

अभ्यंगस्नान कसे करावे

अभ्यंगस्नान करण्यासाठी, प्रथम उटणे आणि पाणी एका भांड्यात मिसळून घ्या. मिश्रण थोडे गरम करा आणि नंतर त्याला आपल्या शरीरावर लावा. आपल्या हातांनी मऊ मसाज करून उटणे आपल्या त्वचेवर लावा. चेहऱ्यावर आणि डोक्यावर उटणे लावणे टाळा. काही मिनिटे मसाज केल्यानंतर, आपण उबदार पाण्याने स्नान करू शकता.

3. लक्ष्मीपूजन: दिवाळी सणाची महिती

दिवाळीच्या पाच दिवसांत अनेक महत्त्वाचे उत्सव साजरे केले जातात. यात धनतेरस, नरक चतुर्दशी, दिवाळी, गोवर्धन पूजा आणि भाई दूज यांचा समावेश आहे. यापैकी, धनतेरी आणि दिवाळी हे दिवस लक्ष्मी पूजनासाठी विशेषतः प्रसिद्ध आहेत.

लक्ष्मी पूजनाचे धार्मिक महत्त्व

हिंदू धर्मात लक्ष्मीला धन, समृद्धी आणि सुखसंपत्तीची देवी मानले जाते. लक्ष्मी पूजनामुळे घरात समृद्धी आणि सुखसंपत्ती येते अशी श्रद्धा आहे. दिवाळीच्या दिवशी लक्ष्मी पूजन केल्याने देवी लक्ष्मी घरात येऊन वास्तव्य करते आणि आपल्यावर कृपा करते अशी श्रद्धा आहे.

लक्ष्मी पूजनाची कथा

लक्ष्मी पूजनाची कथा अनेक प्रकारे सांगितली जाते. एका कथेनुसार, लक्ष्मी ही समुद्रमंथनातून उत्पन्न झाली होती. समुद्रमंथनात अनेक रत्ने आणि देवदेवता उत्पन्न झाल्या. यातून लक्ष्मीदेवीही प्रकट झाली. भगवान विष्णूंनी लक्ष्मीला आपली पत्नी म्हणून स्वीकारले.

दुसऱ्या कथेनुसार, लक्ष्मी ही भगवान विष्णूची पत्नी आहे. भगवान विष्णू हे जगाचे रक्षक आहेत. लक्ष्मी देवी त्यांच्यासोबत राहून जगाला समृद्धी आणि सुखसंपत्ती देतात.

लक्ष्मी पूजनाची विधी

लक्ष्मी पूजन करण्यासाठी अनेक विधी आहेत. परंतु, काही मूलभूत गोष्टी सर्वत्र समान असतात. लक्ष्मी पूजन करण्यासाठी खालील गोष्टींची आवश्यकता असते:

• लक्ष्मीची मूर्ती किंवा प्रतिमा
• दीप आणि तेल
• फुले आणि फळे
• नैवेद्य
• अक्षता
• कुंकू
• हळद
• धूप
• दीपदान

काळ बदलत आहे आणि त्यासोबत लक्ष्मी पूजनाचा अर्थही बदलत आहे. आधी फक्त धन आणि समृद्धीसाठी केले जाणारे लक्ष्मी पूजन आता ज्ञान, आरोग्य आणि सुख समाधान या गोष्टींसाठीही केले जाते. आधुनिक काळात, केवळ भौतिक समृद्धीवर भर न देता, आध्यात्मिक सुख आणि समाधानासाठीही लक्ष्मीची कृपा मिळवण्यासाठी प्रार्थना केली जाते.

पूर्वीच्या काळात लक्ष्मी पूजनाची मुहूर्त आणि विधी यांवर खूप भर दिला जायचा. पण आता लोकांच्या व्यस्त जीवनात मुहूर्त साधण्याची फारशी सोय नसते. त्यामुळे आधुनिक काळात फक्त श्रद्धेने आणि शुद्ध अंतःकरणाने पूजा करण्यावर अधिक भर दिला जातो.

लक्ष्मी पूजन हे केवळ धार्मिक विधी नसून आशावादी वृत्तीचे आणि सकारात्मकतेचे प्रतीक आहे. या पूजनामुळे लोकांमध्ये समृद्धी आणि सुख मिळवण्याची इच्छा निर्माण होते. तसेच, कष्ट करण्याची आणि उद्योग करण्याची वृत्ती वाढण्यास मदत होते. दिवाळीच्या निमित्ताने केले जाणारे हे पूजन समाजात बंधुत्व आणि सौहार्द वाढवण्याचे कार्य करते.

अखेरचा मुद्दा असा आहे की, आपण लक्ष्मी पूजन कशा पद्धतीने करता ते महत्त्वाचे नाही. परंतु, या पूजनामागील मूळ हेतू लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे. तो म्हणजे आपल्या घरांमध्ये समृद्धी आणि सुखसंपदा यायला हवी, आपल्या कुटुंबात प्रेम आणि सौहार्द असावे, आणि आपल्या आयुष्यात सकारात्मकता राहावी यासाठी केले जाणारे हे पूजन आहे.

लक्ष्मी पूजनाच्या निमित्ताने समृद्धी हा शब्द नेहमी ऐतिहासिकदृष्ट्या वापरला जातो. पण समृद्धीचा अर्थ फक्त पैसा आणि ऐश्वर्यच नसतो. आपल्या आयुष्यात असलेल्या प्रत्येक गोष्टीची आपण कदर करायला हवी.

आपल्याकडे चांगले आरोग्य असणे, आपल्याला आपल्या आवडीचे काम करण्याची संधी मिळणे, आपल्या सोबत प्रेम करणारे आणि काळजी करणारे कुटुंब आणि मित्र असणे ही देखील एक प्रकारची समृद्धीच आहे.

म्हणून, लक्ष्मी पूजनाच्या निमित्ताने केवळ पैसा आणि ऐश्वर्यच नाही तर या सर्व गोष्टींसाठी कृतज्ञता व्यक्त करावी आणि यापुढील आयुष्यात या समृद्धी टिकवून ठेवण्यासाठी प्रयत्न करावे.

4. बलिप्रतिपदा: दिवाळी सणाची महिती

दिवाळी, हा रोशनीचा, आनंदाचा आणि समृद्धीचा सण, फक्त पाच दिवसांपुरता मर्यादित नाही तर त्यातून अनेक सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक परंपरांचा समावेश आहे. दिवाळीचा तिसरा दिवस, बळीप्रतिपदा म्हणून ओळखला जातो, हा याच परंपरांचा उत्कृष्ट नमुना आहे.

बळीराजा आणि त्याचा बलिदान

या दिवशी, भगवान विष्णू आपल्या वामन अवतारात राजा बळीकडे भिक्षा मागण्यासाठी येतात. बळी, अतिशय उदार आणि दानी असल्यामुळे, विष्णूला त्यांना हव्या असलेल्या तीन पावले जमिनीची भिक्षा देतात. विष्णू, आपल्या विशाल रूपात, दोन पावलांनी पृथ्वी आणि आकाश व्यापतात आणि तिसरे पाऊल बळीच्या डोक्यावर ठेवतात. या बलिदानामुळे बळीला पाताळाचे राज्य मिळते आणि विष्णू त्याचे द्वारपाल बनतात.

नवीन वर्षाची सुरुवात

बळीप्रतिपदा हा मध्य आणि उत्तर भारतात नवीन वर्षाची सुरुवात मानला जातो. व्यापारी आणि दुकानदार या दिवशी नवीन वह्यांची पूजा करून आणि त्यात नोंदी सुरू करून वर्षाचा शुभारंभ करतात. हा दिवस आर्थिक समृद्धी आणि नवीन सुरुवातीचे प्रतीक आहे.

गोवर्धन पूजा

उत्तर भारतात, बळीप्रतिपदाला गोवर्धन पूजाही साजरी केली जाते. या दिवशी, भगवान कृष्ण गोवर्धन पर्वताला उचलून आपल्या गावाचे रक्षण करतात. त्यांच्या कृतज्ञतेचे प्रतीक म्हणून, लोक गोवर्धन पर्वताची पूजा करतात आणि अन्नकूट नावाचा नैवेद्य अर्पण करतात.

पारिवारिक प्रेम आणि बंधुभाव:

बळीप्रतिपदा हा दिवस पारिवारिक प्रेम आणि बंधुभावालाही समर्पित आहे. महाराष्ट्रात, स्त्रिया आपल्या पती आणि कुटुंबातील इतर पुरुषांना ओवाळतात. हे प्रेम आणि कृतज्ञतेचे प्रतीक आहे आणि कुटुंबातील बंध मजबूत करते.

नवविवाहित दाम्पत्यासाठी, बळीप्रतिपदा हा एक खास दिवस आहे. ते या दिवशी पहिली दिवाळी पत्नीच्या माहेरी साजरी करतात. यालाच दिवाळसण म्हणतात. यानिमित्त यादिवशी जावयास आहेर करतात.

बळीप्रतिपदा हा दिवाळीचा एक महत्त्वपूर्ण दिवस आहे जो अनेक सांस्कृतिक आणि आध्यात्मिक परंपरांना जोडतो. बळीराजाचा बलिदान, नवीन वर्षाची सुरुवात, गोवर्धन पूजा, पारिवारिक प्रेम आणि नवविवाहित दाम्पत्याचा सण या दिवसाला खास बनवतात. बळीप्रतिपदा हा आनंद, कृतज्ञता आणि नवीन सुरुवातीचा उत्सव आहे.

5. भाऊबीज: दिवाळी सणाची महिती

दिवाळीच्या आनंदानंतर येणारा सण म्हणजे भाऊबीज. हा सण भाऊ-बहीणीच्या अटूट प्रेमाचा आणि बंधनाचा उत्सव आहे. कार्तिक शुद्ध द्वितीया या दिवशी साजरा होणारा हा सण महाराष्ट्रात मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. या दिवशी बहिणी आपल्या भावाला ओवाळून त्याची पूजा करतात आणि भाऊ त्यांच्या बहिणींचे लाड करून त्यांना भेटवस्तू देतात.

भाऊबीजीचा इतिहास आणि महत्त्व

भाऊबीजीच्या मागे अनेक कथा आहेत. यापैकी एका कथेनुसार, यमराज आपली बहीण यमुनाला भेटण्यासाठी पृथ्वीवर आला होता. यमुनेने त्याचे प्रेमाने स्वागत केले आणि त्याला पान-सुपारी आणि भोजन दिले. यमराज यमुनेच्या प्रेमाने इतका प्रभावित झाला की त्याने तिला एक वरदान दिले. 

यमुनेने मागितले की, दरवर्षी या दिवशी मी तुझ्या घरी येऊ शकेल आणि आपण एकत्र वेळ घालवू शकू. यमराजाने तिला वरदान दिले आणि तेव्हापासून भाऊबीजीचा सण साजरा केला जाऊ लागला.

या दिवशी बहिणी आपल्या भावाला ओवाळून त्यांची पूजा करतात आणि त्यांच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करतात. भाऊ आपल्या बहिणींचे लाड करून त्यांना भेटवस्तू देतात आणि त्यांचे रक्षण करण्याचे वचन देतात. 

भाऊबीजी हा सण बंधनाचा आणि प्रेमाचा उत्सव आहे. या दिवशी भाऊ-बहीण एकत्र येऊन आपले प्रेम आणि बंधन मजबूत करतात.

भाऊबीजीचे विधी

भाऊबीजीच्या दिवशी सकाळी लवकर उठून घराची स्वच्छता करून रंगोळी काढली जाते. त्यानंतर बहिणी आपल्या भावाला ओवाळण्याची तयारी करतात. ओवाळणीमध्ये ताट, फुलं, मिठाई, फळं, नारळ आणि इतर वस्तू असतात. 

बहिण भावाला ओवाळून त्याची पूजा करते आणि त्याच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करते. भाऊ आपल्या बहिणीचे लाड करून त्यांना भेटवस्तू देतो आणि त्यांचे रक्षण करण्याचे वचन देतो.

भाऊबीजीचे महत्त्व

भाऊबीजी हा सण फक्त धार्मिक विधीच नाही तर सामाजिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व असलेला सण आहे. या दिवशी भाऊ-बहीण एकत्र येऊन आपले प्रेम आणि बंधन मजबूत करतात. तसेच, हा दिवस स्त्री-पुरुष समानतेचा आणि बंधुभावेचा संदेश देतो. भाऊबीजीच्या निमित्ताने समाजात प्रेम, बंधुभाव आणि सौहार्द वाढण्यास मदत होते.

भाऊबीज हा भाऊ-बहीणीच्या प्रेमाचा आणि बंधनाचा उत्सव आहे. हा सण आपल्याला आपल्या भावंडांचे आणि कुटुंबाचे महत्त्व लक्षात ठेवण्यास शिकवतो. भाऊबीजीच्या निमित्ताने आपण आपल्या भावंडांसोबत वेळ घालवून आपले प्रेम आणि बंधन मजबूत करू शकतो.