ताडोबा- अंधारी व्याघ्र प्रकल्प Tadoba National Park Information In Marathi

महाराष्ट्राच्या हृदयात वसलेल्या ताडोबा- अंधारी व्याघ्र प्रकल्प Tadoba National Park उद्यानाने माझं मन मोहून टाकलं. वाघांच्या गर्जना आणि विविध पक्ष्यांच्या किलबिलाटात डुंबलेला मिळालेला अनुभव अविस्मरणीय ठरला. 

या लेखातून मी ताडोबा राष्ट्रीय उद्यानाची माहिती, तेथे जायचे कसे, तेथील आकर्षणं आणि माझा वैयक्तिक अनुभव तुमच्यासोबत शेअर करणार आहे.

ताडोबा- अंधारी व्याघ्र प्रकल्प Tadoba National Park Information In Marathi

ताडोबा राष्ट्रीय उद्यान हे भारतातील सर्वात जुने आणि महाराष्ट्रातील पहिले राष्ट्रीय उद्यान आहे. पूर्व विदर्भात असलेल्या चंद्रपूर जिल्ह्यात हे वसलेले आहे. १९५५ साली स्थापना झालेलं हे उद्यान सुमारे ११०० चौ. किमी. इतके क्षेत्रफळ पसरले आहे. २०१८ मध्ये अंधारी अभयारण्यासोबत याचे संयुक्तीकरण झाल्यामुळे आता याला ताडोबा-अंधारी व्याघ्र प्रकल्प असे म्हणतात.

ताडोबा: वाघांची राजधानी!

ताडोबा राष्ट्रीय उद्यानात, निसर्गरम्य सौंदर्याने नटलेल्या या जंगलात, पट्टेरी वाघ हे मुख्य आकर्षण आहे. 100 पेक्षा जास्त वाघांचा अधिवास असलेले हे अभयारण्य, 'वाघांची राजधानी' म्हणून जगभरात प्रसिद्ध आहे.

निसर्गाच्या चक्रात वाघाला अत्यंत महत्त्वपूर्ण स्थान आहे. 'अम्ब्रेला स्पेसिस' म्हणून ओळखली जाणारी ही प्रजाती, केवळ स्वतःचेच नव्हे तर इतर अनेक प्राणी आणि वनस्पतींचेही रक्षण करते. वाघाच्या संवर्धनामुळे जैवविविधता टिकून राहते आणि पर्यावरण समतोल राखण्यास मदत होते.

'ताडोबा म्हणजे वाघाचे दर्शन' हे समीकरणच जणू खरं झाल्यासारखे, जगभरातून पर्यटक या अभयारण्याला भेटी देतात. वाघांचे दर्शन घेण्यासाठी अनेकदा महिनोंची प्रतीक्षा करावी लागते. तरीही, निसर्गरम्य वातावरण आणि वन्यजीवसृष्टीचा अनुभव घेण्यासाठी पर्यटक उत्सुकतेने येथे धाव घेतात. 

टूर गाइड, जिप्सी आणि बसेस यांच्या सुविधेमुळे जंगल सफारीचा आनंद घेणे सोपे होते. वाघांसोबतच, गवत, चित्ते, सांबर, रानडुक्कर, आणि अनेक पक्षी यांना जवळून पाहण्याची संधी मिळते.

ताडोबाला कसे जायचे

ताडोबा राष्ट्रीय उद्यानापर्यंत पोहोचण्यासाठी विमान, रेल्वे आणि रस्ता असे तीन पर्याय उपलब्ध आहेत.
 
विमान: सर्वात जवळचा विमानतळ नागपूर येथील डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर आंतरराष्ट्रीय विमानतळ (सुमारे १४० किमी अंतरावर).
 
रेल्वे: दिल्ली-चेन्नई मुख्य रेल्वे मार्गावरील चंद्रपूर रेल्वे स्थानक हे सर्वात जवळचे स्थानक आहे (सुमारे ४५ किमी अंतरावर).
 
रस्ता: चंद्रपूर आणि चिमूर येथून राष्ट्रीय महामार्गावरुन ताडोबापर्यंत थेट पोहोचता येते (सुमारे ३२ किमी अंतरावर).

ताडोबामधील सफारी

ताडोबा राष्ट्रीय उद्यानात सफारी हा मुख्य आकर्षण आहे. वाघांच्या दर्शनाची मोठी शक्यता असलेल्या या सफारीमध्ये चित्तल, सांबर, रानडुककर, बिबटे, गवा, अस्वल आदी विविध वन्यजीव पाहायला मिळतात.

जीप सफारी, खुल्या वरच्या जीपमधून होणारी ही सफारी दिवसा आणि रात्री दोन्ही वेळा उपलब्ध आहे. बस सफारी, परवडणारी असलेली ही सफारी मोठ्या गटासाठी चांगली.

ताडोबा राष्ट्रीय उद्यान, व्याघ्र आणि विविध प्रकारच्या वन्यजीवांसाठी प्रसिद्ध, आता पर्यटकांना अविस्मरणीय अनुभव देण्यास सज्ज आहे. तुम्ही आता MyTadoba.org, ताडोबा अंधारी व्याघ्र प्रकल्प आणि महाराष्ट्र वन विभागाचे अधिकृत संकेतस्थळ, द्वारे तुमची सफारी 120 दिवस अगोदर बुक करू शकता.

ताडोबा- अंधारी व्याघ्र प्रकल्प सुरक्षित आणि अधिकृत बुकिंग

लक्षात ठेवा, MyTadoba.org हा एकमेव अधिकृत संकेतस्थळ आहे जिथे तुम्ही तुमची सफारी बुक करू शकता. इतर संकेतस्थळांवरून बुकिंग केल्याने तुम्हाला फसवणुकीचा सामना करावा लागू शकतो.

ताडोबा- अंधारी व्याघ्र प्रकल्प सफारीचे वेळापत्रक

जंगल सफारी दोन वेळा आयोजित केल्या जातात: सकाळी 6 वाजता आणि दुपारी 2.30 वाजता.

ताडोबा- अंधारी व्याघ्र प्रकल्प सफारी शुल्क

सफारी शुल्क गाइड, जिप्सी प्रवेश शुल्क आणि तुम्ही कधी बुकिंग करता यावर अवलंबून असते. सामान्यतः, सफारीसाठी खर्च ₹4500 ते ₹12000 पर्यंत असू शकतो.

ताडोबा- अंधारी व्याघ्र प्रकल्प अतिरिक्त माहिती

तुम्ही MyTadoba.org वर विविध प्रकारच्या निवासाच्या सुविधा आणि पॅकेज देखील बुक करू शकता.

उद्यानात विविध वनस्पती आणि प्राणी जीवन आहेत, ज्यामुळे ते निसर्गप्रेमी आणि फोटोग्राफरसाठी स्वर्ग बनते.

ताडोबा राष्ट्रीय उद्यान हे महाराष्ट्रातील सर्वात लोकप्रिय पर्यटन स्थळांपैकी एक आहे, त्यामुळे लवकर बुकिंग करण्याची खात्री करा!

तारूची वीरगाथा: प्राचीन गोंड वीर आणि त्याचा वाघासोबतचा संघर्ष

या व्याघ्र प्रकल्पाच्या परिसरात प्राचीन काळात गोंड आदिवासी लोक रहात असत. गोंड राजांची या ठिकाणी हुकूमशाही होती. त्या काळात "तारू" नावाचा एक गोंड तरुण गावाचा प्रमुख होता. तो त्याच्या शौर्य आणि पराक्रमासाठी प्रसिद्ध होता.

गावाच्या तलावाजवळ तारूची एका भयानक वाघासोबत लढाई झाली. वाघाचा पंजा तीव्र आणि दात भयानक होते. गावाच्या रक्षणासाठी तारूने त्या वाघाचा सामना केला. लढाई कडवी आणि भीषण होती. तारूने अत्यंत पराक्रम आणि शौर्याने लढाई केली आणि त्या वाघाला पराभूत केले. मात्र, या लढाईत तारू गंभीर जखमी झाला आणि थोड्या वेळातच त्याचा मृत्यू झाला.

तारूच्या वीरगतीने गावकऱ्यांना स्तब्ध केले. त्याच्या शौर्याची आणि त्यागाची गाथा गावात पिढ्यानपिढ्या गायली जात आहे. तारूच्या स्मरणार्थ त्याच्या मृत्यूच्या ठिकाणी तलावाजवळ एक भव्य मंदिर बांधण्यात आले. आजही ते मंदिर गोंड वीराच्या पराक्रमाची साक्ष देत उभे आहे.

तारूची वीरगाथा आपल्याला शिकवते की धाडस आणि पराक्रम ही सदैव प्रशंसनीय गुणे आहेत. जबाबदारी आणि त्याग यासाठी आपण नेहमीच तयार असायला हवे. तारूसारखे वीर सदैव आपल्या स्मरणात राहतील आणि त्यांच्या वीर कथा आपल्याला प्रेरणा देत राहतील.

माझा ताडोबा अनुभव

गेल्या वर्षी हिवाळ्यात मी ताडोबा राष्ट्रीय उद्यानाला भेट दिली होती. चंद्रपूर येथून मी एका आरामदायी रिसॉर्टवर राहायची व्यवस्था केली होती. सकाळी लवकर उठून मी जीप सफारीसाठी निघालो. थंडगार हवेतून झाडांच्या ढाळीतून येणारा सूर्यप्रकाश आणि पक्ष्यांची किलबिलाट यांनी वातावरण सुगंधी झाले होते. 

सफारी दरम्यान आम्हाला एका तळ्याच्या काठावर चित्तल चरताना दिसले. अचानक जवळच्या झाडांमधून वाघाची गर्जना ऐकू आली. सगळे शांत होऊन आम्ही वाघा शोधू लागलो. काही वेळाने एक तगडा आणि देखणा वाघ झाडांच्या आडून येऊन गेला. त्याचा सोज्वळपणा आणि डाळभर ऊर्जा पाहून मी थक्क होऊन गेलो.

पुढच्या दिवशी आम्ही मोहर्ली तलावाजवळ गेलो. तेथे आम्हाला अनेक प्रकारचे स्थलांतरित पक्षी पाहायला मिळाले. पाणबुडवे, चमचा, धनेश, आगीपंख हे पक्षी आपल्या रंगीबेरंगी चोची आणि सुंदर पंखांमुळे मनमोहून टाकणारे होते. 

संध्याकाळी आम्ही तारू मंदिराच्या आसपासच्या परिसरात फिरलो. तेथील शांत वातावरण आणि स्थानिक आदिवासी संस्कृतीचा अनुभव घेतला.

ताडोबामधील तीन दिवस माझ्यासाठी अविस्मरणीय ठरले. येथील निसर्गाचे सौंदर्य आणि विविध वन्यजीव पाहून मन प्रसन्न झाले.

ताडोबा- अंधारी व्याघ्र प्रकल्प जवळपासची भेट देण्यासारखी ठिकाणे

नागझिरा राष्ट्रीय उद्यान (७० किमी)

भंडारा आणि गोंदिया जिल्ह्यांच्या मधोमध, १५२.८१ चौ. कि. मी. क्षेत्रावर पसरलेले नागझिरा अभयारण्य, निसर्गरम्य सौंदर्याचा खजिना आहे. 'नाग' या संस्कृत शब्दापासून प्रेरित नाव मिळालेलं हे अभयारण्य, हत्तींच्या पूर्वीच्या वास्तव्याची साक्ष देते.

विद्युत पुरवठा नसलेलं हे जंगल, नैसर्गिक स्वरूपात टिकवून ठेवण्यात आलं आहे. सुमारे २०० पक्षी प्रजाती, इतर अभयारण्यांच्या तुलनेत कमी असलेल्या या जंगलात, वाघ, बिबट्या, रानकुत्रा, लांडगा, अस्वल, रानगवा, रानडुक्कर, चौशिंगा, नीलगाय, चितळ, सांबर, काकर, रानमांजर, ऊदमांजर, ताडमांजर, उडणखार, सर्प गरुड, मत्स्य गरुड, टकाचोर, खाटीक, राखी धनेश, नवरंग, कोतवाल सारख्या अनेक प्राणी आणि पक्ष्यांची नोंद निसर्गप्रेमींनी घेतली आहे.

कोसमतोंडी, चोरखमारा, अंधारबन, नागदेव पहाडी यांसारखी प्रेक्षणीय स्थळे, राष्ट्रीय महामार्ग क्र. ६ वरून भंडारा शहरापासून ४० कि. मी. अंतरावर असलेल्या साकोली शहरापासून २२ कि. मी. अंतरावर, नागझिरा अभयारण्याला भव्यता देतात.

'पिटेझरी' आणि 'चोरखमारा' अशा दोन गेट्सद्वारे अभयारण्यात प्रवेश करता येतो. रस्त्याच्या दोन्ही बाजू हरिणे शांतपणे चरताना दिसणे, डोळ्यांना सुखावणारे दृश्य आहे. ऐन, साग, बांबू, आवळा, बिब्बा, धावडा, तिवस, सप्तपर्णी यांसारख्या अनेक वृक्षांनी नटलेलं हे जंगल, नीलगाय, सांबर, चितळ, भेकर आणि गवा सारख्या शेकडो तृणभक्षी प्राण्यांसाठी आदर्श निवासस्थान आहे.

हरियाल, हळद्या, नीलपंखी, स्वर्गीय नर्तक, नवरंगी, तुरेवाला सर्पगरुड, मत्स्यगरुड, व्हाईट आईड बझार्ड सारखे शिकारी पक्षी आणि अनेक प्रकारची फुलपाखरे, ठिकठिकाणी विविध प्रकारचे कोळी, जंगलाची विविधता दर्शवतात. पट्टेरी वाघाचा नैसर्गिक अधिवास असलेल्या या जंगलात, ८-१० वाघ, २०-२२ बिबट्या, जवळपास ५० अस्वले आणि रानकुत्रे मुक्तसंचार करतात.

नागझिरा तलाव, जंगलासाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे. हत्तींचे आवडते ठिकाण असलेल्या या तलावास, 'नाग' (हत्ती) आणि 'झिरा' (झरा) या शब्दांपासून नाव मिळालं आहे. व्यंकटेश माडगूळकर यांनी लिहिलेल्या अनेक साहित्यकृतींचा जन्मस्थान असलेलं हे जंगल, आजही प्रेरणादायी आहे.

नवेगाव राष्ट्रीय उद्यान

मध्य भारतात, महाराष्ट्राच्या गोंदिया जिल्ह्यात वसलेले नवेगाव राष्ट्रीय उद्यान हे निसर्गरम्य सौंदर्याने नटलेले अरण्य आहे. १३४ चौरस किलोमीटर क्षेत्रफळावर पसरलेले हे उद्यान विविध प्रकारच्या वनस्पती आणि प्राणी जीवनाचे घर आहे.

हे जंगल मुख्यत्वे पानगळी प्रकारचे असून, येथे ऐन, हळदू, कलाम धावडा, बीजा, साग आणि सूर्यासारख्या अनेक वृक्षांची विविधता पाहायला मिळते. डोंगराळ प्रदेश आणि नवेगाव नावाच्या तळ्याने वेढलेले हे उद्यान इटिडोह धरण आणि नवेगाव बांध तलाव यांसारख्या दोन मोठ्या जलाशयांनी समृद्ध आहे.

नवेगाव हे विविध प्रकारच्या पक्ष्यांसाठी प्रसिद्ध आहे. हिवाळ्यात हजारो स्थलांतरित पक्षी येथे येतात, ज्यात बदके, हंस, क्रौंच, करकोचे, बगळे, पाणकोंबड्या आणि पाणकावळे यांचा समावेश आहे. तळ्यात विविध प्रकारचे पाणथळी पक्षी आणि जंगलात अनेक झाडी-झुडुपातील पक्षी दिसून येतात.

वैविध्यपूर्ण प्राणी जीवन:

वाघ, बिबट्या, अस्वल, तरस, सांबर, नीलगाय, रानगवा, रानडुक्कर, माकडे, वानरे आणि अनेक साप यासह विविध प्रकारचे प्राणी येथे आढळतात. पट्टेरी मण्यार नावाची दुर्मिळ सापांची जात आणि तलावात पाणमांजरे हे या उद्यानाचे विशेष आकर्षण आहे.

कसे पोहोचायचे:

नागपूर ते कोलकाता राष्ट्रीय महामार्ग ५३ वरून कोहमारा नावाचे गाव गाठून, गोंदिया-अर्जुनी मोरगाव-गडचिरोली राज्य महामार्ग क्रमांक ११ वरून नवेगाव राष्ट्रीय उद्यानात पोहोचता येते. रेल्वेने प्रवास करणाऱ्यांसाठी, गोंदिया रेल्वे स्टेशनपासून मेमू ट्रेन उपलब्ध आहेत. 

देवलगाव आणि अर्जुनी रेल्वे स्टेशनपर्यंतही ट्रेन सुविधा उपलब्ध आहे. महाराष्ट्र राज्य परिवहन महामंडळाच्या बसेस साकोलीहून नवेगावसाठी नियमितपणे धावतात.

ताडोबा राष्ट्रीय उद्यान - वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न

ताडोबा राष्ट्रीय उद्यानाला भेट देण्याची सर्वोत्तम वेळ कोणती?

ताडोबा राष्ट्रीय उद्यानाला भेट देण्याची सर्वोत्तम वेळ हिवाळा (ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी) असतो. या काळात हवामान सुखद असते आणि वाघांना पाहायला मिळण्याची शक्यता जास्त असते.

 

ताडोबामध्ये कॅमेरा नेण्याची परवानगी आहे का?

होय, ताडोबामध्ये कॅमेरा नेण्याची परवानगी आहे परंतु परवानगी घेऊनच. वन विभागामार्फत कॅमेरा परवानगी घेणे आवश्यक आहे.

 

ताडोबामध्ये नेमके काय पाहायला मिळते?

ताडोबामध्ये वाघ, बिबटे, रानडुककर, गवा, अस्वल, चित्तल, सांबर, ससा, भेडिया, तसेच विविध प्रकारचे सरपट आणि किटक पाहायला मिळतात.

निष्कर्ष

ताडोबा राष्ट्रीय उद्यान हे भारताच्या समृद्ध वन्यजीव वारसाचे संरक्षण करणारे एक मौल्यवान ठिकाण आहे. येथे येऊन वाघांच्या गर्जना ऐकणे, विविध पक्ष्यांचे सुमधुर सूर ऐकणे, आणि निसर्गाच्या सौंदर्यात हरवून जाणे हा एक अविस्मरणीय अनुभव असतो. 

वन्यजीवांचा आदर राखून आणि प्रदूषण न करता येथील निसर्गसौंदर्य जपण्याची जबाबदारी आपल्या सर्वांचीच आहे.
तथापि, कृपया लक्षात ठेवा की या लेखात दिलेली माहिती वेळानुसार बदलू शकते. राष्ट्रीय उद्यानात जाण्यापूर्वी अधिकृत माहितीसाठी वन विभागाशी संपर्क साधणे आवश्यक आहे.

ताडोबा राष्ट्रीय उद्यानाला भेट देण्याचे नियोजन करताना या लेखात दिलेली माहिती तुमच्यासाठी उपयुक्त ठरेल अशी अपेक्षा आहे. निसर्गाच्या आह्वानाला अनुसरून ताडोबामध्ये भटकंती करा आणि अविस्मरणीय अनुभव घडवा!

• ताडोबा राष्ट्रीय उद्यानात जाण्यापूर्वी परवानगी घेणे आवश्यक आहे.
• सफारी दरम्यान वन विभागाच्या नियमांचे पालन करणे आवश्यक आहे.
• वन्यजीवांचा आदर राखून आवाज कमी ठेवा आणि प्लास्टिकचा वापर टाळा.
• स्वच्छ भारत अभियानाचा एक भाग म्हणून कचरा करू नका आणि पाहिलेल्या कचऱ्याची विल्हेवाट लावा.

आशा आहे, ताडोबा राष्ट्रीय उद्यानाबद्दलची ही माहिती तुमच्यासाठी उपयुक्त ठरली. निसर्गाच्या सान्निध्यात सुंदर वेळ घालवा!