नरनाळा किल्ला: संपूर्ण माहिती (Narnala Fort Info in Marathi)

Image Credit - Social Media

परिचय

महाराष्ट्राच्या अकोला जिल्ह्यातील सातपुडाच्या उंच डोंगरावर वसलेला नरनाळा किल्ला, त्याच्या वैभवशाली इतिहासासाठी आणि नैसर्गिक सौंदर्यासाठी प्रसिद्ध आहे. सुमारे १००० वर्षांपेक्षा जास्त जुना हा किल्ला विविध राजवटींच्या अधीन राहिला असून त्यांच्या स्थापत्यशैलीची झलक त्याच्या वास्तुकलात्मक वैशिष्ट्यांमधून दिसून येते. किल्ल्यापर्यंतचा प्रवास रोमांचक असून, गडावर पोहोचल्यावर निसर्गाच्या मनमोहक दृश्यांची आणि समृद्ध इतिहासाची झलक पाहायला मिळते.

नरनाळा किल्याचा इतिहास

नरनाळा किल्ल्याच्या इतिहासाला अनेक शतकांचा वारसा लाभला आहे. काही संदर्भांनुसार, गोंड राजवंशातील राजा नरनाळा सिंग यांनी या किल्ल्याची निर्मिती केली, तर काहींच्या मते चालुक्य राजवटीच्या काळात हा किल्ला अस्तित्वात होता. त्यानंतरच्या काळात देवगिरीचे यादव (१२वे ते १३वे शतक), खिलजी, बहामनी (१५वे शतक), इमादशाही (१५वे ते १६वे शतक), मोगल, निजामशाही (१६वे ते १७वे शतक), भोसले आणि शेवटी ब्रिटिश यांच्या ताब्यात हा किल्ला राहिला. प्रत्येक राजवटीने या किल्ल्याच्या बचावासाठी आणि राहण्यासाठी वेगवेगळी बांधकामे केली, त्यामुळे येथील वास्तुकला वैविध्यापूर्ण आहे.

स्थापत्य आणि वैशिष्ट्ये

नरनाळा किल्ला सुमारे ३३२ एकरांच्या विस्तृत क्षेत्रावर पसरला असून त्याची तटबंदी जवळपासून २४ किलोमीटर लांबी आहे. किल्ल्यावर जाण्यासाठी तीन मुख्य दरवाजे आहेत - शहानूर दरवाजा, मेहंदी दरवाजा आणि महाकाली दरवाजा. या दरवाजांवर नाजुक कोरीव काम आणि शिलालेख आढळतात.

किल्ल्याच्या आत अनेक ऐतिहासिक वास्तू आहेत. त्यापैकी काही खास वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे -

राणी महाल: ही तीन कमान असलेली सुमारे १९ मीटर * ६ मीटर आकाराची इमारत आहे.
शक्कर तलाव: या तलावाच्या काठावर बुर्‍हाणउद्दीन पीराचे थडगे आहे. थडग्यावर फार्सी शिलालेख कोरलेला आहे.
अंबरखाना: हे तेल आणि तुपाचे साठवण्याचे ठिकाण होते.
गज बहादूर वली यांची घुमटाकृती कबर: किल्ल्याच्या आवारात ही कबर बघायला मिळते.
महाकाली मंदिर: हे मंदिर किल्ल्याच्या तटबंदीवर वसलेले आहे.

याशिवाय किल्ल्यावर तळे, बुरुज, चौथरे, तट्टा आणि कोठींची अवशेषेही आढळतात.

नरनाळा अभयारण्य

Image Credit - Social Media

नरनाळा किल्ला नरनाळा अभयारण्याच्या मध्यवर्ती भागात वसलेला आहे. हे अभयारण्य विविध प्रकारच्या वनस्पती आणि प्राणीजीवनाने समृद्ध आहे. वाघ, बिबटे, ससा, रानडुकरांसह विविध पक्षी आणि किडे या अभयारण्यात आढळतात.

नरनाळा किल्ल्यापर्यंत कसे पोहचायचे 

नरनाळा किल्ल्यापर्यंत पोहोचण्यासाठी अकोला हे जवळचे मोठे शहर आहे. अकोल्यापासून सुमारे ६६ किलोमीटर अंतरावर असलेल्या अकोट या तालुक्यापर्यंत गाडीने जाता येते. पुढे अकोट येथून पोपटखेड मार्गे नरनाळा किल्ल्याच्या पायथ्याशी असलेल्या शहानूर ग गावापर्यंत पोहोचता येते. शहानूर गावापासून किल्ल्यावर जाण्यासाठी दोन मार्ग आहेत.

पक्क्या रस्त्याने: शहानूर गावातून किल्ल्यावर जाण्यासाठी सुमारे ७ किलोमीटरचा पक्का रस्ता आहे. या मार्गाने गाडीने किल्ल्याच्या तटापर्यंत जाता येते.
ट्रेकिंग: निसर्ग सौंदर्य अनुभवण्यासाठी किल्ल्यावर जाण्यासाठी ट्रेकिंगचा पर्यायही आहे. शहानूर गावातून किल्ल्यावर जाणारे वेगवेगळे ट्रेकिंग मार्ग आहेत. या मार्गांवरून चढाई करताना नैसर्गिक सौंदर्य आणि किल्ल्याची भव्यता जवळून अनुभवता येते. मात्र, ट्रेकिंग करताना योग्य साहित्य आणि मार्गदर्शकाची सोबत आवश्यक असते.

किल्या जवळ बघण्यासारखी इतर ठिकाणे

Image Credit - Social Media

नरनाळा किल्ल्याच्या भेटीसाठी येणारे पर्यटक खालील ठिकाणांवर राहण्याची व्यवस्था करू शकतात:

शहानूर: किल्ल्याच्या पायथ्याशी असलेल्या शहानूर गावात काही निवासस्थाने उपलब्ध आहेत.
अकोट: अकोट शहरात मुक्काम करून रोज नरनाळा किल्ल्याला भेट देता येते. येथे विविध प्रकारची निवासस्थाने आणि खाण्यापिण्याची सोय उपलब्ध आहे.
मेलघाट व्याघ्र प्रकल्प: नरनाळा अभयारण्य melghat व्याघ्र प्रकल्पात येत असल्याने, येथील रिसॉर्ट्स आणि निवासस्थानांवर राहण्याचा पर्यायही आहे.

महत्त्वाची सूचना

नरनाळा किल्ला पुरातत्विक विभागाच्या संरक्षणाखाली येतो. किल्ल्यावर जाण्यासाठी प्रवेश शुल्क आकारले जाते.
किल्ल्याच्या आवारात स्वच्छता राखणे आवश्यक आहे. प्लास्टिक आणि इतर कचरा टाकू नये.
किल्ल्यावर धूम्रपान करण्यास मनाही आहे.
पावसाळ्याच्या दिवसात किल्ल्यावर जाणे धोकादायक असू शकते.
ट्रेकिंग करत असाल तर योग्य साहित्य आणि मार्गदर्शकाची सोबत आवश्यक आहे.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न (FAQs)

नरनाळा किल्ल्यापर्यंत कसे पोहोचायचे?

अकोला हे जवळचे मोठे शहर आहे. अकोल्यापासून सुमारे ६६ किलोमीटर अंतरावर आहे.

नरनाळा किल्ल्याला भेट देण्यासाठी कोणता चांगला वेळ आहे?
नरनाळा किल्ल्याला भेट देण्यासाठी हिवाळा (ऑक्टोबर ते फेब्रुवारी) हा चांगला वेळ मानला जातो. या काळात हवामान सुखद असते. पावसाळ्याच्या दिवसात किल्ल्यावर जाणे धोकादायक ठरू शकते.

नरनाळा किल्ल्यावर राहण्याची व्यवस्था आहे का?
नरनाळा किल्ल्यावर राहण्याची सोय नाही. मात्र, किल्ल्याच्या पायथ्याशी असलेल्या शहानूर गावात काही निवासस्थाने उपलब्ध आहेत. अकोट शहरात विविध प्रकारची निवासस्थाने आढळतात. पर्यावरणाचा अनुभव घेऊ इच्छणाऱ्यांसाठी मेलघाट व्याघ्र प्रकल्पात रिसॉर्ट्स आणि निवासस्थानांची सोय आहे.

निष्कर्ष

नरनाळा किल्ला, समृद्ध इतिहास, नैसर्गिक सौंदर्य आणि रोमांचकारी ट्रेकिंग मार्गांमुळे पर्यटकांसाठी आकर्षक स्थळ आहे. निसर्गाचा आणि इतिहासाचा अनुभव घेण्यासाठी नरनाळा किल्ल्याची भेट नक्कीच आनंददायक आणि स्मरणीय ठरेल.